Pandeminin 2020 ve 2021 yıllarına ilişkin tüm dünyayı etkisi altına alan yıkıcı etkilerinden sonra 2022 yılı, kruvaziyer gemi operatörlerinin, özellikle yılın ilk yarısı boyunca gemilerini çok büyük ölçüde tekrar faaliyete..
Pandeminin 2020 ve 2021 yıllarına ilişkin tüm dünyayı etkisi altına alan yıkıcı etkilerinden sonra 2022 yılı, kruvaziyer gemi operatörlerinin, özellikle yılın ilk yarısı boyunca gemilerini çok büyük ölçüde tekrar faaliyete geçirdiği bir geçiş yılı olarak tarihte yerini almıştır. İki yıl süren büyük bir duraksamanın ardından kruvaziyer endüstrisinin tüm gücüyle çarklarını tekrar devreye alma çabaları büyük bir başarı olarak kabul edilmektedir. Ancak ne var ki genel anlamda büyük bir başarı kabul edilen bu durumun kruvaziyer gemi firmaları ve coğrafi pazarlar üzerinde farklı etkileri olmuştur.
Küresel bazda 2023 yolcu sayılarının 2019 seviyelerini geçmesi beklenirken bu hareketliliğin coğrafi pazarlara farklı şekilde dağılması beklenmektedir
2019’da %12 pay ile önemli bir pazar haline gelen Asya/Pasifik pazarı, Çin’in Mart 2023 itibarıyla henüz kruvaziyer gemi trafiğine açılmamış olması nedeniyle %7 pazar kaybı yaşayarak kaybettiği payı Karayipler, Akdeniz, Kuzey/Batı Avrupa ve Alaska pazarlarına kaptırmıştır. Buna göre 2023’te Karayipler’in %41 pazar payı (2022:%39) ile başı çekmesi, Akdeniz’in %17 (2022:%15) ile ikinci, Kuzey/Batı Avrupa’nın %10 (2022:%9) ile üçüncü ve Alaska’nın de %6 (2022:%4) ile dördüncü büyük kurvaziyer pazarı haline gelmesi beklenmektedir. Asya/Pasifik pazarının ise pazar kaybı yaşamaya devam etmesi kaçınılmaz olarak kabul edilmektedir. 2022 Şubat ayında patlak veren Rusya-Ukrayna savaşının Kuzey/Batı Avrupa pazarını olumsuz etkilediğini ve pandemi öncesi olan %11,5 pazarı payını 2022’de %9’a düşürdüğünü de ayrıca ifade etmek gerekir.
Ülkemizde durum
Akdeniz ana pazarının alt pazarı Doğu Akdeniz pazarının en önemli oyuncularından biri olan ülkemiz açısından en iyi yıl 1.623 kruvaziyer gemi sefer ile 2011 olurken, yolcu sayıları açısından en iyi yıl 2.24 milyon yolcu ile 2013 yılı olarak kayıtlara geçmiştir. 2016 yılının ikinci yarısında başlayan (FETÖ Darbe Girişimi) ve 2019’u da içine alan düşüş döneminde ise dramatik kayıplar yaşanmıştır. 2016 yılı ülkemiz açısından 590 gemi seferi ve 628 bin yolcu ile tamamlanırken asıl büyük düşüşler 2017 ve 2018 yıllarında yaşanmıştır. 2017 yılında gemi sefer sayısı 311’e, yolcu sayısı ise 306 bine düşmüştür. 2018’de ise adeta dip yaparak 247 gemi seferi ve 214 bin yolcuya kadar gerilemiştir. Pandemi döneminde ise 2020 yılında yalnızca 5 gemi ile 1.824 yolcu, 2021’de ise 78 gemi ile 45 bin yolcu ülkemizi ziyaret ederek pandeminin sektör üzerindeki yıkıcı etkisini ortaya koymuştur.
Bazı olumsuzlukların gölgesinde sefer ve yolcu sayıları bakımından beklentilerin karşılandığı bir 2022 yılı yaşadık
Pandeminin devam eden olumsuz etkisi altında açılan 2022 kruvaziyer turizmi sezonu özellikle yılın birinci çeyreğindeki az sayıdaki gemi seferi ve düşük gemi doluluk oranları ile zayıf geçerken yılın ikinci çeyreğinden sonra artan gemi trafiği ve gemi doluluk oranları yılsonuna kadar artarak devam eden güçlü toparlanma ile beklentiler doğrultusunda kapanmıştır. Bir başka olumsuzluk olarak Rusya-Ukrayna savaşının da kurvaziyer turizmimizi olumsuz etkilediği görülmüştür. Özellikle başta İstanbul olmak üzere Türkiye kalkışlı Rusya kaynak pazarına hizmet veren kruvaziyer gemi firmalarının Karadeniz’deki güvenlik riskleri ve Rusya kaynak pazarındaki yetersiz talep karşısında seferlerini iptal etmek zorunda kaldığı görülmüştür.
2022 yılında ülkemizin 22 limanını (yoğunluk sırasına göre Kuşadası, İstanbul, Bodrum, İzmir, Antalya, Çeşme, Çanakkale, Marmaris, Sinop, Dikili, Alanya, Amasra, Trabzon, Bozcaada, Fethiye, Kaş, Göcek, Datça, Ünye, Taşucu, Mersin, Ayvalık) 993 gemi seferi ile toplam 1.010.767 kruvaziyer gemi yolcusu ziyaret etmiştir. Kuşadası 464 gemi seferi ve 496.211 yolcu ile ilk sırada yer alırken, İstanbul 180 gemi seferi ve 252.026 yolcu ile ikinci, Bodrum ise 98 gemi seferi ve 95.462 yolcu ile üçüncü sırada yer almıştır. 2022’de ülkemiz limanlarına sefer düzenleyen kruvaziyer gemilerin ortalama %70 doluluk oranına sahip oldukları görülmüştür.
2023’e ilişkin olumlu beklentiler
Rusya-Ukrayna savaşının yarattığı olumsuz etkilerin 2023’te devam etmesi beklenirken küresel kruvaziyer endüstrisindeki toparlanma ivmesine paralel olarak 2023’te kruvaziyer gemi ağırlayan limanlarımızın daha fazla sayıda gemi seferine ve yolcu ev sahipliği yapması beklenmektedir. Buna göre 2023 yılında ülkemizi yaklaşık ortalama %85-90 doluluk oranlarına sahip 1.300 gemi seferiyle 1,5 milyon yolcunun ziyaret etmesi tahmin edilmektedir. Gemi doluluk oranlarının artmasına bağlı olarak yolcu sayısının artması söz konusu olabilecektir. 2023 yılında ülkemiz açısından kruvaziyer liman işletmeciliğinde adeta bir dönüm noktası olacak İstanbul Yenikapı Kruvaziyer Limanı’nın yapım ihalesinin gerçekleştirilmesi beklenmektedir. Ülkemiz açısından bir diğer önemli proje olan Fethiye Kruvaziyer Limanı ile ilgili proje ve etüt çalışmalarının da tamamlanarak yapım ihalesi aşamasına geçilmesi öngörülmektedir.
Kruvaziyer gemileri uğradıkları liman kentine ve hinterlandına ekonomik olarak çok ciddi katkı sağlamaktadır
Kruvaziyer gemi yolcusu, ziyaret ettiği aktarma merkezi yani Turnaround liman kentlerinde yaptığı ortalama günlük 380 dolar, uğrak limanı kentlerinde yaptığı ortalama günlük 110 dolar harcama ile dünyada en fazla harcama yapan turist profilinin başlarında yer almaktadır. Yolcular, geminin kalkacağı ülkeye ve/veya liman kentine önceden seyahat etmekte, yolculuk öncesi ve sonrasında otelde konaklamakta, şehri ve civarını gezmekte, alışveriş, yeme-içme, eğlence ve dinlence aktivitelerinde bulunmaktadır. Yine, istatistikler gemi seyahati sırasında ziyaret edilen ülkelerin %40 oranında tatil amaçlı tekrar ziyaret edildiğini ortaya koymaktadır. Geminin kendisi de bölge için bir önemli ekonomi yaratmaktadır. Gemiye verilen liman hizmetleri, akaryakıt, kumanya, atık alımı, teknik bakım, onarım, gemi personeline verilen sağlık ve lojistik hizmetleri önemli bir ekonomik girdi sağlamaktadır. Gemi mürettebatının da tıpkı yolcular gibi bölge önemli bir ekonomik hareketlilik yarattığını ayrıca belirtmek gerekir. Gemilerde ortalama olarak yolcu kapasitesinin %40’ı oranında mürettebat istihdam edilmektedir. Bu mürettebatın bir kısmı uğranılan limanlarda tam zamanlı veya yarı zamanlı izne çıkmaktadır. Örneğin Kuşadası Limanı gibi günde 4-5 gemi ile 15bin yolcunun ağırlandığı limanlarda 5bin-6bin mürettebatın başta alışveriş ve yeme-içme olmak üzere eğlence ve dinlence aktivitelerinde bulunduğunu unutmamak gerekir. Mürettebat, küçük esnafımız için her zaman önemli bir müşterisi konumundadır. Mürettebatın destinasyonlarda günde 25 dolar ile 50 dolar arası harcama yaptığı bilinmektedir.
Ülkemiz için kruvaziyer turizminde büyük fırsatlar söz konusu. Fırsatları değerlendirmekte zaman kaybetmemek lazım
Türkiye dünyada en fazla turist ağırlayan 6. Avrupa’da ise 4. ülke konumundadır. Dinamik özel sektör yatırımları ve işletmeciliği ile sürekli büyüyen son derece gelişmiş bir turizm sektörüne sahip bulunmaktadır. Tüm bu gelişmişliğe rağmen turizmin önemli bir alt segmenti olan kruvaziyer turizminde ise çok gelişmiş değildir. Kruvaziyer turizmini doğru konumlandırmak konusunda bir zorluk yaşandığına tanık olmaktayız. Hal böyle olunca tanıtım, pazarlama, yatırım, işletmecilik, rekabet, eğitim ve istihdam gibi önemli konuları içeren kısa, orta ve uzun vadeli bir planlarımızın oluşturulamadığını görmekteyiz. Oysa kruvaziyer turizmi, ulusal denizcilik ve turizm politikalarımızın önemli bir unsuru olmak durumundadır. Bunun için yer seçimi doğru yapılmış kıyı kentlerimizde yolcu limanı projeleri geliştirmemiz ve hayata geçirmemiz büyük önem arz etmektedir. Çanakkale ve Fethiye’de uğrak limanları, Antalya ve İstanbul’da çok sayıda gemiye aynı anda hizmet verecek yolcu aktarma limanları, Karadeniz’de kıyı kentlerimizde de yine uğrak limanları yatırımlarına ivedi olarak ihtiyacımız bulunmaktadır. Bununla birlikte son 2 yıldır yerli armatörlerimizin ve turizm firmalarımızın gemi satın almak suretiyle kruvaziyer gemi işletmeciliği alanına girdiklerini görmekteyiz. Bu son derece sevindirici ve umut verici bir gelişmedir. Dünya’da da büyük otel zincirlerinin yüzen otel fikrinden hareketle kruvaziyer gemi işletmeciliği alanına hızla girdikleri bilinmektedir. Otelcilik konusunda son derece gelişmiş olan ülkemiz için bu alanda büyük fırsatlar söz konusudur.
Kruvaziyer sektörünün ülkemizde yarattığı istihdam göz ardı edilmemeli
Amerika’da gemiyle seyahat eden her 6 yolcunun bir kişilik istihdam yarattığı varsayılmaktadır. Dünya ortalaması ise 17 yolcunun bir kişilik istihdam yarattığı şeklindedir. Yolcuların ortalama 7 gün seyahat ettiğini öngördüğümüzde en iyi döneminde ülkemizi ziyaret eden 2,3 milyon yolcunun, çok ampirik bir yaklaşımla, doğrudan ve dolaylı olarak yaklaşık 15bin ila 20bin kişilik bir istihdam yarattığını varsayabiliriz. Ülkemizin doğru yatırımlarla bu istihdamı çok kısa zaman içinde 2’ye katlaması mümkün olabilecektir.
Aziz Güngör
Ege Port Kuşadası Liman Genel Müdürü ve Global Ports Holding
Doğu Akdeniz Limanları Bölge Direktörü
